از جمله خاصیتهای بشر افراط و تفریط است ، انسان اگر در حد اعتدال‏ بایستد کوشش میکند میان تغییرات نوع اول و نوع دوم تفکیک کند . کوشش‏  میکند زمان را با نیروی علم و ابتکار و سعی و عمل جلو ببرد ، کوشش میکند خود را با مظاهر ترقی و پیشرفت زمان تطبیق دهد و هم کوشش میکند جلو انحرافات زمان را بگیرد و از همرنگ شدن با آنها خود را برکنار دارد .
اما متأسفانه همیشه اینطور نیست ، دو بیماری خطرناک همواره آدمی را در این زمینه تهدید میکند : بیماری جمود و بیماری جهالت ، نتیجه بیماری‏ اول توقف و سکون و باز ماندن از پیشروی و توسعه است و نتیجه بیماری دوم‏ سقوط و انحراف است .
جامد از هر چه نو است متنفر است و جز با کهنه خو نمیگیرد و جاهل هر پدیده نوظهوری را بنام مقتضیات زمان ، بنام تجدد و ترقی موجه میشمارد .  جامد هر تازه‏ای را فساد و انحراف می‏خواند و جاهل همه را یک جا بحساب‏ تمدن و توسعه علم و دانش میگذارد .
جامد میان هسته و پوسته ، وسیله و هدف فرق نمیگذارد ، از نظر او دین‏ مأمور حفظ آثار باستانی است ، از نظر او قرآن نازل شده است برای اینکه‏ جریان زمان را متوقف کند و اوضاع جهان را بهمان حالی که هست میخکوب‏ نماید .
از نظر او عمه جزو خواندن ، با قلم نی نوشتن ، از قلمدان مقوائی‏ باستفاده کردن ، در خزانه حمام شستشو کردن ، با دست غذا خوردن ، چراغ‏
نفتی سوختن ، جاهل و بیسواد زیستن را بعنوان شعائر دینی باید حفظ کرد .
جاهل برعکس ، چشم دوخته به بیند در دنیای مغرب چه مد تازه و چه عادت‏ نوی پیدا شده است که فورا تقلید کند و نام تجدد و جبر زمان روی آن‏
بگذارد .
جامد و جاهل متفقا فرض میکنند که هر وضعی که در قدیم بوده است ، جزء مسائل و شعائر دینی است ، با این تفاوت که جامد نتیجه میگیرد این شعائر را باید نگهداری کرد و جاهل نتیجه میگیرد اساسا دین ملازم است با کهنه پرستی و علاقه به سکون و ثبات .
در قرون اخیر مسئله تناقض علم و دین در میان مردم مغرب زمین زیاد مورد بحث و گفت و گو واقع شده است . فکر تناقض دین و علم دو ریشه‏  دارد ، یکی این که کلیسا پاره‏ای از مسائل علمی و فلسفی قدیم را بعنوان‏ مسائل دینی که از جنبه دینی نیز باید به آنها معتقد بود پذیرفته بود و  ترقیات علوم خلاف آنها را ثابت کرد . دیگر از اینراه که علوم وضع زندگی‏ را دگرگون کرد ، و شکل زندگی را تغییر داد .
جامدهای متدین نما همانطوریکه به پاره‏ای مسائل فلسفی بی جهت رنگ‏ مذهبی دادند شکل ظاهری مادی زندگی را هم میخواستند جزء قلمرو دین بشمار آورند ، افراد جاهل و بی خبر نیز تصور کردند که واقعا همین طور است و دین برای زندگی مادی مردم شکل و صورت خاصی در نظر گرفته است . و چون به‏ فتوی علم باید شکل مادی زندگی را عوض کرد پس علم فتوای منسوخیت دین را صادر کرده است . جمود دسته اول و بی خبری دسته دوم فکر موهوم تناقض علم و دین را بوجود آورد .